Edukacja włączająca – mająca na celu zapewnienie każdemu uczniowi dostępu do wysokiej jakości kształcenia, bez względu na jego zdolności czy potrzeby specjalne – staje się filarem współczesnych systemów edukacyjnych. Najnowsze badania, przeprowadzone przez największe polskie wydawnictwo edukacyjne Nowa Era, wskazują, że według 41% ankietowanych kluczową rolę w tym procesie odgrywają nauczyciel i wychowawca. Ich zadanie, choć fundamentalne, aby mogło być skutecznie realizowane, wymaga odpowiedniego wsparcia. Podczas październikowej debaty, swoimi spostrzeżeniami na ten temat podzielili się uczestnicy konferencji Edukacja włączająca w polskiej szkole. Współczesne wyzwania i perspektywy na przyszłość, zorganizowanej przez Nowa Era.
18 października 2024 roku w warszawskim Centralnym Domu Technologii odbyła się konferencja “Edukacja włączająca w polskiej szkole. Współczesne wyzwania i perspektywy na przyszłość”. Wydarzenie, będące podsumowaniem kolejnej edycji ogólnopolskiego konkursu eduSensus Education Awards 2024, zgromadziło ponad 120 uczestników, w tym ekspertów i praktyków z dziedziny edukacji. Bogaty program, pełen inspirujących wystąpień, dał uczestnikom możliwość zgłębienia aktualnych wyzwań związanych z edukacją włączającą.
Czym jest edukacja włączająca?
Edukacja włączająca to model, który integruje w jednej klasie wszystkich uczniów – w tym dzieci z niepełnosprawnościami – zapewniając im dostęp do tych samych zasobów edukacyjnych przy równoczesnym dostosowaniu metod nauczania do ich indywidualnych potrzeb. Wprowadzenie takiego systemu ma na celu wyeliminowanie barier, które mogłyby ograniczać dostęp dzieci z niepełnosprawnościami do pełnego uczestnictwa w życiu szkolnym.
Tego typu podejście promuje integrację i wzajemne zrozumienie, co z kolei przekłada się na bardziej zintegrowane społeczności szkolne i pozytywne efekty edukacyjne. To o tyle istotne, że zgodnie z danymi Systemu Informacji Oświatowej na 2023 rok, wsparciem we wczesnym rozwoju objęto 82 383 dzieci. W placówkach edukacyjnych uczy się łącznie 289 855 uczniów z niepełnosprawnościami – 65 414 w przedszkolach i 224 441 w szkołach. Są wśród nich dzieci z autyzmem, ADHD, dysleksją i innymi zaburzeniami, które mogą utrudniać zdobywanie wiedzy w tradycyjnym systemie edukacyjnym.
Dlaczego edukacja włączająca jest ważna?
Wyzwania związane z edukacją dzieci o specyficznych potrzebach edukacyjnych stają się coraz bardziej widoczne. Dlatego tak istotne jest dostosowanie systemu do wymogów neuroróżnorodności. Edukacja włączająca daje szansę na eliminację barier i zapewnia wszystkim uczniom równy dostęp do zasobów edukacyjnych, jednocześnie dostosowując metody nauczania do indywidualnych potrzeb. Według najnowszych badań Nowej Ery, przeprowadzonych na grupie 19 029 respondentów, 41% ankietowanych – w tym nauczyciele, rodzice i dyrektorzy szkół – uznaje, że za realizację edukacji włączającej odpowiedzialni są głównie nauczyciele.
Jak zauważyła jedna z uczestniczek październikowej debaty, Joanna Latosińska-Kulasek, oligofrenopedagogik, nauczyciel wychowania przedszkolnego, terapeuta, trener szkoleń dotyczących spektrum autyzmu: “Myślę, że zanim przejdziemy do rozmów na temat tego, co można zmienić w naszej placówce, warto zadać sobie podstawowe pytanie: czy ja jestem gotowa, gotowy na tę zmianę? Dla mnie nie ma znaczenia, czy to dyrektor, nauczyciel, czy rodzic – kluczowe jest, czy ja jako nauczyciel, ja jako dyrektor, jestem gotowa/gotowy i w pełni rozumiem, czym jest inkluzja w szkole. Może się okazać, że mimo wieloletniego doświadczenia, choć pracuję od ponad 15 lat z osobami w spektrum autyzmu i z osobami neuroróżnorodnymi, we mnie samej istnieje bariera, której wcześniej nie dostrzegałam.”
Wyniki badań – współpraca i odpowiedzialność
Raport opracowany przez wydawnictwo Nowa Era pokazuje, że współpraca między szkołami a rodzicami oceniana jest pozytywnie przez 73% rodziców i 71% dyrektorów. W badaniu zapytano również, kto powinien ponosić największą odpowiedzialność za proces edukacji włączającej. Zdaniem ogółu respondentów są to kolejno nauczyciel (28%), dyrektor placówki (24%) i Ministerstwo Edukacji Narodowej (19%). Są co do tego zgodni przedstawiciele wszystkich badanych grup: dyrektorzy, nauczyciele, rodzice i pozostali badani. Joanna Elmanowska z wydawnictwa Nowa Era zauważa przy tym: „Ważne jest, aby każda ze stron – nauczyciele, dyrektorzy i rodzice – współpracowała na rzecz zapewnienia odpowiedniego wsparcia dla uczniów. Jednakże, kluczowa rola pozostaje po stronie nauczycieli, którzy są na pierwszej linii w kontakcie z uczniem. Właśnie z myślą o nich, a także terapeutach, pedagogach specjalnych, logopedach i szkolnych psychologach, powstała specjalistyczna platforma online do terapii i wspierania rozwoju eduSensus.
Nowa inicjatywa wydawnictwa Nowa Era tworzy przestrzeń dla nauczycieli i terapeutów z różnych specjalizacji. Oferuje im możliwości rozwoju zawodowego i holistyczne podejście do ucznia, integrując różnorodne zasoby i metody terapeutyczne, co sprzyja efektywnemu wspieraniu rozwoju dzieci.
Bariery w edukacji włączającej
Edukacja włączająca stawia przed szkołami wyzwania, które należy odpowiednio adresować. Największe z nich, jak wskazują wyniki badań, to kolejno: zbyt duże grupy uczniów w klasach (46%), niedostateczna liczba specjalistów, takich jak psycholodzy i pedagodzy (37%) oraz rosnąca liczba dzieci z orzeczeniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych (29%).
Sytuację komplikuje także brak empatii i akceptacji ze strony rówieśników oraz rodziców (28%), a także ograniczenia finansowe na zakup pomocy dydaktycznych (25%). Joanna Elmanowska z wydawnictwa Nowa Era, twórcy platformy eduSensus, zwraca uwagę, że: „aby skutecznie wdrażać edukację włączającą, niezbędne jest wsparcie systemowe oraz odpowiednie fundusze, które pozwolą na wyposażenie szkół w potrzebne zasoby.”
Równe szanse dla wszystkich
Oprócz dialogu między szkołą a rodzicami, który ma fundamentalne znaczenie, coraz większą rolę w edukacji włączającej odgrywa technologia. Cyfrowe narzędzia i oprogramowanie wspomagające mogą ułatwić pełne uczestnictwo dzieci w zajęciach – także tych z niepełnosprawnościami, zapewniając im równe szanse. Platforma eduSensus natomiast wspiera nauczycieli, umożliwiając dostosowanie materiałów edukacyjnych oraz pomagając uczniom w efektywnym przyswajaniu wiedzy, co zwiększa ich zaangażowanie i możliwości rozwoju.
W badaniu Nowej Ery dyrektorzy szkół oraz rodzice ocenili współpracę w zakresie edukacji włączającej jako dobrą, co daje nadzieję na dalsze wprowadzanie zmian i rozwój tego modelu w polskim systemie edukacyjnym. Zwłaszcza że, jak słusznie zauważyła jedna z uczestniczek debaty, Michalina Ignaciuk – pedagożka w szkole w Gdańsku, która prowadzi terapię pedagogiczną dla dzieci i młodzieży ze zróżnicowanymi potrzebami w uczeniu się, w tym z dysleksją czy ADHD: “Edukacja włączająca jest dla wszystkich – nie tylko dla osób z niepełnosprawnościami, nie tylko dla osób z dysleksją czy osób neuroróżnorodnych, ale dla każdego. To właśnie jej największa siła. Kluczowe jednak w osiągnięciu tego celu są zmiana sposobu myślenia oraz języka, jakim się posługujemy. Zamiast mówić ‘osoba niepełnosprawna’, staramy się mówić ‘osoba z niepełnosprawnością intelektualną’ czy ‘ruchową’. Wprowadzajmy język, który stawia osobę na pierwszym miejscu.”
Retransmisję z debaty można zobaczyć na kanale YouTube wydawnictwa Nowa Etra: https://youtu.be/CTK2TLcsoqo
