Fobia szkolna jest zaburzeniem lękowym, nerwicowym, należącym do fobii społecznych. Potocznie określamy ją nerwicą szkolną. Nie jest to zwykła obawa przed klasówką, egzaminem czy konkretnymi zajęciami, a długo utrzymujące się przerażenie i utrwalona odmowa uczęszczania do placówki oświatowej. To trudne doświadczenie w życiu całej rodziny.
Co to jest fobia szkolna
Fobia szkolna jest zaburzeniem o podłożu lękowym. Różni się ona od zaburzeń o charakterze buntowniczym, w których również pojawia się niechęć do chodzenia do szkoły, jednak nie ma ona charakteru lękowego. W fobii szkolnej dziecko przeżywa strach przed pójściem do szkoły, choć w ocenie innych osób sytuacja ta nie jest i nie powinna być odbierana jako zagrażająca.
To stan długotrwały, a nie jednorazowa obawa przed pójściem do szkoły. Lęk doświadczany przez dziecko może dotyczyć ogólnych kontaktów z nauczycielami i rówieśnikami, negatywnej oceny innych osób czy kompromitacji w sytuacjach wymagających zabierania głosu. Co więcej do dziecka dotkniętego fobią nie przemawiają nawet najbardziej racjonalne argumenty. Lęk niejednokrotnie jest wywoływany przez samo wyobrażenie sytuacji, która wiąże się z kontaktowaniem się z otoczeniem. Wystarczy myśl o pójściu do szkoły. Towarzyszą temu utrzymujące się dolegliwości somatyczne mimo prawidłowych wyników badań. Tym bardziej fobia szkolna wymaga szczegółowej diagnozy specjalistycznej, psychologicznej i nierzadko psychiatrycznej. Diagnoza bowiem będzie miała znaczący wpływ na rodzaj udzielanej pomocy i wsparcia.
Objawy fobii szkolnej
Objawy fobii szkolnej mogą pojawić się w różnych okresach życia, począwszy od okresu dziecięcego (fobia przedszkolna), fobii młodzieńczej (11-15 lat), po okres nastoletni (licealny). Lęk dotyczy jednej ogólnej sytuacji szkolnej i może przejawiać się w sferze fizjologicznej, psychicznej, behawioralnej i społecznej. Zwykle przed wyjściem z domu do szkoły dziecko doświadcza wielu objawów somatycznych, które nierzadko utrzymują się także podczas pobytu w szkole, takich jak:
- bóle brzucha,
- nudności, wymioty,
- rozstrój żołądka,
- bóle i zawroty głowy,
- wzmożona potliwość ciała,
- podwyższona temperatura,
- drżenie mięśni czy dłoni,
- przyspieszone bicie serca,
- duszności,
- omdlenia,
- ataki paniki.
Ponadto mogą wystąpić u dziecka symptomy, które nie miały wcześniej miejsca, między innymi moczenie nocne, tiki, wzmożona płaczliwość czy ucieczka w zachowania ryzykowne. Zdarza się, że przedłużające się sytuacje skutkują depresją. Objawy te nie są symulowane, a dziecko prawdziwie je odczuwa. Dzieci mogą mówić wprost, że nie chcą iść do szkoły, często szukają też różnych wymówek, by zostać w domu. Dziecko sprawia wrażenie wycofanego, skrytego i przestraszonego. Istotne jest, że symptomy fobii szkolnej nie pojawiają się jednokrotnie, lecz powracają wiele razy, zwykle po czasie zwiększając intensywność. Przyczyny fobii szkolnej Nie ma jednej przyczyny wywołującej nerwicę szkolną. Wskazuje się na wiele czynników sprzyjających pojawieniu się zaburzenia, między innymi:
- problemy rówieśnicze,
- duże zmiany w życiu dziecka (przeprowadzka, rozwód, śmierć),
- „ograniczenia”, „deficyty” dziecka (poczucie odmienności, niepełnosprawność, wada wymowy, dysleksja rozwojowa),
- postawy lękowe rodziców.
Przyczyn fobii szkolnej może być znacznie więcej, a ich odkrycie pełni niezmiernie ważną rolę w podejmowanym leczeniu. Dotarcie do źródła fobii jest kluczowym momentem.
Jak pomóc dziecku z fobią szkolną
U dziecka z fobią szkolną istotne jest samo zdiagnozowanie zaburzenia. Jednak zanim do tego dojdzie, rodziny doświadczają wielu trudnych emocji. Dziecko jest najczęściej nakłaniane do wyjścia do szkoły, co nierzadko przebiega dramatycznie. Racjonalne argumenty nie przemawiają, a wszystkiemu towarzyszy duże napięcie i stres. Rodzice czują się zwykle rozdarci, nie wiedząc, co w takiej sytuacji zrobić. Czy stanowczo wyegzekwować od dziecka wyjście z domu i pójście do szkoły, czy też pozwolić na pozostanie w domu? Są to trudne sytuacje i wybory tym bardziej, że powtarzają się i nasilają. Rodzice niejednokrotnie czują się też oszukani, gdy pozwalają dziecku pozostać w domu, a jego stan zdrowia i samopoczucie dość szybko poprawiają się, a objawy mijają. Tak naprawdę zarówno zmuszanie dziecka do pójścia do szkoły, jak i zgadzanie się na pozostanie w domu nie są dobrymi rozwiązaniami. Lepiej stopniowo łagodzić obawy przed szkołą, jednak rzadko rodzinom udaje się uporać z problemem samodzielnie.
Na początku warto udać się do psychologa dziecięcego. Zwykle uczniowi potrzebna jest również psychoterapia, szczególnie behawioralna, behawioralno-poznawcza bądź psychodynamiczna. Podczas sesji dziecko ma możliwość przepracować swoje lęki i w bezpiecznych dla siebie warunkach przeformułować nieprawdziwe sądy na temat własnej osoby. Ważne miejsce w terapii zajmują również techniki relaksacyjne i ćwiczenia oddechowe. Dość często psycholodzy i psychoterapeuci sugerują także konsultację psychiatryczną. Lekarz może podjąć decyzję o konieczności włączenia leczenia farmakologicznego, co w dużej mierze jest zależne od diagnozy oraz stopnia nasilenia symptomów. Zwykle stosuje się leki przeciwlękowe i przeciwdepresyjne.
Fobia szkolna wymaga kompleksowego działania, nie tylko psychoterapii i farmakoterapii, ale również współpracy rodziców, szkoły i terapeuty. Zwykle formą pomocy dziecku jest również systemowa terapia rodzinna. Rodzic we współpracy ze specjalistami i szkołą może pomóc dziecku w zmaganiach z fobią szkolną. Ważne jest, by dziecko nie czuło się gorsze, a także uczenie go umiejętności społecznych.
Anna Chmielewska
Nauczyciel dyplomowany, pedagog, terapeuta pedagogiczny, surdopedagog, terapeuta ręki. Posiada wieloletnie doświadczenie w pracy z dziećmi i młodzieżą, w tym z różnego typu zaburzeniami. Stosuje elementy Dialogu Motywującego i mediacji. Specjalizuje się w terapii pedagogicznej, technikach szybkiego zapamiętywania i uczenia się oraz w kinezjologii edukacyjnej.
